- Информация о материале
- Зеке ТАРПАН
- 2648
В эти дни проходит визит главы нашего государства в Японию, которую возглавляет последний император в мире, олицетворяющий собой таинство высшей власти, наделенной особой сакральной силой. Многие руководители ведущих государств мира испытывают неподдельный пиетет и внутренний трепет при встрече с императором Акихито – «живым богом – икигами», ведущим свой род от солнечной богини Аматэрасу.
Что общего между синтоизмом и тенгрианством или почему покланяются императору Японии?
Акихито является 125-м императором Японии и единственным правящим в мире. Согласно конституции этой страны император является символом государства и единства народа. Акихито взошел на престол 7 января 1989 году, пройдя государственную процедуру коронации и религиозное таинство посвящения – дайдзёсай. Этот древний сакральный обряд, в ходе которого новый монарх уединяется в тайном храме для мистической церемонии соединения с Аматэрасу – «великим божеством, озаряющим небеса».
Император считается прямым потомком солнечной богини Аматэрасу и главой синтоизма – национальной религии Японии, центральным постулатом которого является: «Бойся богов и повинуйся императору!».
Не случайно один из главных символов Японии – государственный флаг официально называется Ниссёки – солнечный флаг, однако более распространенным вариантом является Хиномару, что означает солнечный диск. Происхождение флага досконально не известно, но считается, что восходящее солнце в качестве образа олицетворяющего эту страну упоминалось уже в VII веке во время переписки между императорами Японии и Китая, в частности одно из обращений начиналась фразой «от императора Страны восходящего Солнца».
Стоит отметить, что согласно легенде данный флаг появился в XIII веке и стал национальным символом борьбы с вторжением в Японию армии хана Хубилая – основателя китайской династии Юань и внука Чингисхана. Широко известный термин «камикадзе» также появился в это время. Так назвали тайфун, который дважды в 1274 и 1281 годах уничтожал корабли армии хана Хубилая на подступах к берегам Японии. «Камикадзе» переводится как «божественный ветер» ("ками" – бог, "кадзе" – ветер). Во время второй мировой войны камикадзе называли пилотов-смертников.
За годы войны было подготовлено около 4 тысяч летчиков-камикадзе, при этом желающих ими стать было в несколько раз больше. Умереть с честью за свою страну и за императора было высшей целью для многих молодых японцев того времени. Камикадзе превозносили как национальных героев, о них молились в храмах как о святых, их родные сразу же становились самыми уважаемыми людьми в своём городе.
Основной причиной этого исторического феномена является синтоизм и вера японцев в свое божественное происхождение. Подданные божественного императора считают, что также произошли от богов только рангом ниже. Согласно традиционному синтоизму, богов и духов - «ками» в синтоизме бесчисленное множество. Они делятся по различным категориям, функциям и способностям. Ками могут именоваться люди, птицы, звери, поля, реки, горы и так далее. В каждом живом существе, природном объекте или явлении в той или иной мере присутствует божественная сущность ками, но в человеке ее неизмеримо больше, а император обладает наиболее могущественным ками.
Стоит отметить и такое важное понятие в синтоизме как «синтай» – объекты, являющиеся временным вместилищем ками, которые, как правило, расположены в синтоистских храмах или поблизости от них. Само слово «синтай» означает «тело ками», в котором оно обитает. Синтай могут быть, как природные объекты – камни, горы, водопады, деревья, так и рукотворные – зеркала, мечи, драгоценности, статуи. В религиозной доктрине номадов Великой степи - тенгрианстве также почитаются различные объекты, достаточно вспомнить дожившую до наших дней практику подвязывания полосок ткани на священные деревья или ношение всевозможных тумаров от злых духов и сглаза.
Наиболее известным в мире синтай является гора Фудзи. Синтай могут быть и люди, в частности живыми синтай считаются лучшие борцы сумо – ёкодзуна, исполняющие перед каждым выступлением ритуальный танец.
Концепция «ками» во многом перекликается с тенгрианским понятием «құт», означающим сверхъестественную силу и жизненную энергию даруемую свыше. В этом смысле японцы похожи на древних тюрков, в государствах которых обладание верховной властью определялось мощью этой божественной субстанции в человеке, а каганом становился тот, кому великий Тенгри ниспослал наибольшую благодать – «құт».
По мнению известного языковеда Ооно Сусуму, слово «ками» происходит от древнего «каму», которое в основном употреблялось в значениях «гром» или «страшный дикий зверь наподобие волка».
В этом слове проглядывают родственные связи с такими тюркскими понятиями как «кам» и «камлать». Этот термин в своих произведениях использовал Юсуф Баласагунский в XI веке в значении: шаман, медиум, прорицатель, жрец, знахарь. Как известно сущность «камлания» – это свободное эзотерическое перемещение шамана в «небесных» и «подземных» сферах – там, где обитают необходимые для достижения целей трансцендентного путешествия духи.
Вместе с культом природных ками, в качестве ками почитаются и духи предков. Каждый японский клан имел собственного ками прародителя, также как в настоящее время императорский род почитает своей прародительницей Аматэрасу. В этом смысле о тличительной особенностью синтоизма является вера в то, что люди были не сотворены богами, а рождены ими.
Стоит также отметить, что в синтоизме нет чёткого разделения между людьми и ками.
Японские боги могут жениться на человеческих девушках, а человеческие юноши могут общаться с богинями. Ками также как и обычные люди могут умереть, в то время как выдающиеся представители японского народа могут своими поступками обеспечить себе божественный статус ками. В настоящее время количество заслуживших при жизни особый почёт людей и ставших ками достаточно велико. Большая часть подобных личностей приобрела статус ками после смерти, но некоторые люди почитались ками ещё при жизни.
В первую очередь к живым ками, именуемым икигами, относились императоры Японии.
Несмотря на то, что после капитуляции Японии император Хирохито – отец Акихито отрекся от звания икигами, многие продолжают именовать императоров именно так. Также данного титула удостаиваются люди, особо выделяющиеся своими духовными качествами. На официальном уровне в ставшем светским японском государстве этот титул трансформировался в «национальное сокровище». В настоящее время такой титул в Японии носит несколько десятков человек.
Социальный институт «икигами» во многом имеет схожие корни с тюркской традицией почитания «аулие» – святых. Наиболее ярко концепцию «аулие» воплотил в своей деятельности и трудах один из основателей тюркского суфизма Ахмет Яссави в XII веке. Доктрина «аулие» позволила суфизму интегрировать в себя ключевые положения тенгрианства с его особым почитанием предков и таким образом завоевать сердца и души номадов Великой степи.
В целом, японский синтоизм во многом похож на тенгрианство с его особой экологией сознания и культивированием божественного в человеке.
Также как и японцы, номады Великой степи воспринимали себя детьми Всевышнего, покланялись своим предкам и святым, а также чтили наделенного божественной силой Тенгри кагана. В этом смысле Казахстан и Япония духовно близки друг к другу и обладают большим потенциалом для тесного взаимодействия и сотрудничества в различных сферах.
Рукопожатие и поклон как символический и сакральный акт
Встреча лидеров государств – это всегда символический акт, означающий соприкосновение двух народов, наполненный особой сакральной энергетикой. Здесь важна каждая деталь, жест, движение, взгляд. Через лидеров происходит диалог двух миров и то насколько он будет успешным и продуктивным зависит, в том числе и от протокольного рукопожатия.
Первое протокольное рукопожатие глав государств, наглядно зафиксированное в каменном барельефе, произошло почти три тысячи лет назад во время встречи царя Ассирии Салманасара III с царем Вавилона Мардук-закир-шуми I, в ходе которой стороны договорились о совместной борьбе с внешними врагами.
Традиция рукопожатия имеет глубокие корни в истории многих стран мира и, по мнению историков, изначально демонстрировала добрые намерения сторон, показывавших таким образом отсутствие в руках оружия.
Сакральный же смысл такого приветствия заключается в том, что во время рукопожатия гармонизируются жизненные биоритмы и происходит энергетический обмен между людьми. В случае с монархами рукопожатие означало соприкосновение с некой божественной субстанцией. Поданные также целовали руки своим правителям, чтобы приобщиться к божественной силе, пребывающей в монархе как наместнике Бога на земле, и это считалось большой привилегией, к которой допускались только избранные.
В Великобритании до сих пор премьер-министры для официального вступления в должность, во время приема у королевы, проходят церемонию «целования рук», в ходе которой они уже, правда, не целуют, а только изображают поцелуй, не прикасаясь к руке губами.
Традиция целования рук присутствует также и во многих религиях, например в христианстве и эзотерической форме ислама – суфизме, в котором большую роль играли духовные учителя - шейхи.
В свою очередь поклон в своем историческом значении – это ритуальное движение и положение тела верующего во время обращения к божеству - молитвы. В то время как поклонение императору или королю было связано с совмещением в одном лице функций правителя и верховного жреца - наместника Бога на земле.
В греко-римской мифологии поклон в виде прикосновения к земле служил знаком получения силы и благодати.
В то время как в христианстве наоборот земной поклон обозначает смирение и обращения себя в прах. В эпоху Реформации протестанты упразднили молитвенные поклоны как проявление языческих обычаев.
Кроме этого, в религиозный церемониал поклона входил и обычай обнажать голову, восходящий к временам Ветхого Завета. Великая французская революция официально отменила эту часть ритуала. Вместе с тем, данная традиция сохранилась в армии, где приняла форму «отдания чести» – в виде жеста приближения кисти к головному убору. Так, в европейских армиях в жесте «чести» используется двуперстное сложение кисти – своеобразный реликт жестов помазания и символического приподнимания шляпы. Поэтому военные к пустой не покрытой голове руку не прикладывают.
Стоит отметить, что у тюрков также существуют представления о сакральной функции головного убора в передаче человеку божественной субстанции «құт».
Соответственно социальное ранжирование и стратификация выражалась у тюрков также в том, что они носили головные уборы различной формы и материалов в зависимости от своего статуса и знатности.
С военной тематикой связана и такая традиция как коленопреклонение. В эпоху средневекового рыцарства был принят поклон с опусканием тела только на одно колено. Этим жестом одновременно обозначались личная свобода и собственное достоинство вассала, а также его добровольное принятие подчинения своему сеньору – в обмен на его покровительство. Согласие сеньора сопровождалось подачей руки вассалу для сакрального поцелуя, при большой разнице в статусе целовался край одежды.
В конце 60-х годов XX века в СССР рыцарское коленопреклонение было введено в армейские ритуалы со знаменем воинской части во время принятия присяги. В настоящее время во многих странах существует традиция поклонения государственному флагу – как сакральному символу страну. Некоторые главы государств имеют также свои личные штандарты.
Исторические корни такого почитания флагов и штандартов лежат в вере людей в то, что знамя правителя является духом хранителем народа, средоточием его жизненной силы. Так, у тюрко-монгольских народов был широко распространен культ знамени Чингисхана. Считалось, что дух великого полководца после его смерти воплотился в его боевое знамя. Поэтому все современные церемонии и ритуалы с флагом имеют глубокое сакральное значение.
В этой связи важно отметить, что неслучайно государственный флаг Казахстана имеет священный для номадов Великой степи небесно-голубой цвет символизирующий Тенгри.
Эта отражение глубинных пластов нашего мировоззрения и веры в божественное Небо, святых духов и предков «аруахов», которые покровительствуют своим потомкам и народу. Так, казахи еще в конце XX века возводили над могилами особо почитаемых святых «аулие» голубые купола – сферический символ Неба.
В свою очередь в исламской традиции земной поклон «саджда» – это самый важный элемент намаза и наиболее яркое выражение смирения перед Аллахом и акт его возвеличивания. Вместе с тем, некоторые радикальные течения в исламе, наподобие салафизма, заявляют, что кланяться или совершать поклоны перед чем-либо или кем-либо помимо Аллаха запрещено, как и приветствие какого-либо человека вставанием. Таким образом, они выступают против священных основ тенгрианства – почитание старших и духов предков, запрещая проводить своим последователям такие традиционные казахские обряды как, например, «беташар», в ходе которого невеста в знак уважения должна поклониться старшим родственникам мужа.
В целом, детальное знание культурных традиций и безукоризненное соблюдение протокольного этикета лидерами стран позволяет задать нужный тон и атмосферу двухстороннему общению, сделать диалог между сторонами максимально эффективным и ценным, а общение достойным статуса "на высшем уровне", на котором оно приобретает не только межгосударственный, но сакральный смысл и значение.
- Информация о материале
- Әділ АХМЕТОВ
- 2431
2006 жылы Америка Құрама Штаттарының қырық бесінші вице-президенті Альберт Гордың «Қолайсыз шындық» («An Inconvenient Truth») атты туындысы жарық көрген бойда, оның мәні мен мазмұнын ашатын деректі фильм әлем кинотеатрларының экрандарын бірден жаулап алған болатын. Өйткені, әлгі фильм адамзат өркениетіне төніп тұрған ең басты қатердің қозғаушы күші де, негізгі себебі де адамзаттың өзі екендігіне көрерменің көзін анық жеткізген еді.
Бұрын саясаткерлігімен белгілі болған тұлғаның одан бетер танымал болуының сыры, біріншіден, фильм режиссерінің мықтылығында жатса, екіншіден, «Қолайсыз шындық» авторының парасаты мен шешендік қабілетінің биіктігінде екені күмән тудырмайды. Олай деуге толық негіз бар. Өйткені, аталмыш фильмде Альберт Гор әлем ғалымдары бұрыннан көтеріп жүрген «қоршаған ортаның бүлінуіне кім кінәлі?» деген ащы сұрақтың жауабын көрермендердің санасына өте нанымды жеткізе білген.
Тоқетерін айтқанда, Альберт Гор бүгінгі таңдағы Жер шары қызуының көтерілуіне де, жаһандық климаттың өзгеруіне де, биосфера жүйесінің бұзылуына да, қос полюстер мен асқар таулардағы мәңгі мұздардың өте жылдам еріп бара жатқанына да, өзен-көлдердің сарқылып, топырақ эрозиясының етек алуына да, теңіздер мен мұхиттардың шектен тыс қышқылданып, өте тез булануына да, соның салдарынан апатты дауылдар мен цунамилердің жиілеп кетуіне де адами фактордың, яғни адамзат әрекетінің салдарынан атмосфераны толассыз былғап отырған көмірқышқыл газы (СО2) себепші екенін шешен сөзбен қатар, жылдар бойы жинақталған ғылыми деректердің негізінде дайындалған салыстырмалы слайдтардың көмегімен шебер дәлелдеп берген болатын.
Әлемдік үдеден шыққан бұл өткір фильм үшін Альберт Гор алдымен Оскарды бағындырып, 2007 жылы Нобель сыйлығымен марапатталғанын бүкіл әлем біледі.
Одан бергі кезде саясаттан шеттеп, бизнеске кетсе де, танымал тұлға ғылыммен айналысуын жалғастыра берген. Соның нәтижесінде 2013 жылы ғалымның «Болашақ» («The Future») атты заманауи мәнге ие, ғылым мен білімге толы және бір туындысы жарық көрді.
Автордың сөзіне қарағанда, «Болашақтың» жазылуына ұзақ жолда бірге болған жолаушының: «Жаһандық өзгерістердің қозғаушы күштері қандай?» деген тосын сұрағы түрткі болған сыңайлы. Өйткені, өзін әңгімеге тартқан әлгі адамға бірден жауап қайтарғанымен, іссапардан қайта оралған соң, ұшақта қойылған әлгі бір сауал оның мазасын алып, көп уақытқа дейін толғандырғанын Альберт Гор жасырмайды. Толғаныстың соңы жеті жылға созылған зерттеу жұмысына ұласып, нәтижесінде тілге тиек болып отырған жаңа туынды жарық көрген.
Футуристік арнада жазылған көлемді зерттеуде болашаққа негіз болатын жаһандық өзгерістердің қозғаушы күштері өте нанымды бейнеленеді.
Біріншіден, бүгінгі таңдағы Жер шарын Альберт Гор бір-бірімен кіндігі жабысқан әлем экономикаларының басын біріктіретін жаһандық корпорация ретінде қарастырады. Өйткені, бүгінгі әлемде адамдар ғана емес, тұтыныс тауарлары да, капитал да, жұмыс та, табиғи ресурстар да, заманауи технологиялар да, ақпарат ағыны да еркін айналады. Оларға ешбір шекара тосқауыл болып отырған жоқ. Оның үстіне қазір жұмыс қолы қай елде арзан болса, өндіріс пен технологиялық капитал да солай қарай ағылатыны жұмбақ емес. Мұның айқын мысалы – Қытай.
Себебі, оза дамыған АҚШ, Батыс Еуропа, Жапония сынды елдердің жеңіл өнеркәсіптері ғана емес, ауыр өнеркәсіптері де, автомобиль өндірістері де, электроника немесе жиһаз шығаратын фирмалары да, алып ұшақтар мен қосалқы бөлшектер шығаратын зауыттары да бүгінгі таңда, негізінен, Қытайға немесе Қытай сияқты жұмыс қолы арзан, бірақ пайдасы мол өзге мемлекеттерге қоныс аударып алған.
Осындай жаһандық экономикалық байланыстардың нәтижесінде мемлекетаралық қарым-қатынастар да мүлде жаңа сипатқа ие болып отыр.
Екіншіден, электрондық ақпарат технологиялары мен ақпараттық базалардың керемет дамып кеткендігі соншама, миллиардтаған адам ғана емес, корпорациялар мен компаниялар да әлгі технологиялар мен ақпараттық базаларды еркін пайдалана отырып, қас-қағым сәтте пікір алмасып, бизнеспен байланысты сан-қилы мәселелерді шеше алады. Мұның сыртында адамның қатысынсыз-ақ өз бетімен жұмыс істей беретін, бір-бірімен интернет арқылы жалғасқан автоматтық жүйелер дүниеге келіп жатыр. Ғалымдардың топшылауынша, 2020 жылға қарай ондай жүйелердің саны 50 миллиардтан асып кететін түрі бар. Демек, бүгінгі әлем ақпарат технологияларының қазығына байланып қалған. Еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейін компьютерден қол үзбейді.
Мұнымен қоса, қазіргі кезде тұтыныс өнімдерін шығаратын заманауи корпорациялар мен компаниялар бұрын адам қолымен істелетін қара жұмысты ғана емес, интеллектуалдық жұмыстардың да басым көпшілігін роботтарға артып қойған. Енді бұл үдеріс дамыған мемлекеттерден дамушы елдерге де келіп жетті.
Роботтардың қабілеті, тіпті, адам қабілетін қуып жетіп, жақын болашақта оны басып озуға да жақын тұр.
Үшіншіден, жоғарыда аталған мүмкіндіктер мүлде жаңа тұрпаттағы саяси, экономикалық және әскери күштер мен орталықтардың дүниеге келуіне ықпал етіп отыр. Оларды заманы өткен ХХ ғасырдың екінші жартысында қалыптасқан аналогтармен салыстыруға мүлде келмейді. Бір кездерде әлемді аузына қаратқан Америка, Батыс Еуропа немесе өзге дамыған елдер қазір экономикалары мен нарық қуаты үлкен қарқынмен өсіп келе жатқан Қытай, Үндістан, Индонезия, Бразилия, т.с.с. дамушы мемлекеттермен есептесе бастады. Мұны біз өз көзімізбен көріп отырмыз.
Мәселен, бүгінгі Қытай тұтыну жағынан болсын, өндіру жағынан болсын, жан басына шаққанда алпауыт Америкамен теңесіп келеді. Сосын, Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін АҚШ-тың бастамасымен құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымы, Дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры және Бүкіләлемдік сауда ұйымы сияқты институттар да бүгінгі жаһандық өзгерістер заманында бұрынғы қауһарынан айырыла бастады.
Себебі, бүгінгі таңда олардың бастамашысы болған алпауыт мемлекеттің өзі де қаржы дағдарысына ұшырап, экономикалық рецессияға тап болып отыр.
Төртіншіден, бүкіл әлемге теңгерімсіз демографиялық өсім қатер төндіріп отыр. Адамзат санының еселеп өсуі, технологиялардың қарқындауы және жаһандық экономиканың теңгерімсіз ұлғаюы миллиардтаған адамның тіршілігі тәуелді болып табылатын табиғи ресурстардың, оның ішінде, әсіресе, нәрлі топырақ пен ауыз судың сарқыла бастауымен бетпе-бет келуде. Бұл құбылыс планетаның экологиялық жүйелеріне де орасан зор зардабын тигізуде. Жер бетіндегі халық санының еселеп өсуі өз кезегінде азық-түліктің жетімсіздігіне ұрындырып отырғаны да жасырын емес.
Демографиялық жарылыс, сонымен қатар, қоршаған ортаның ластануына да теңіздер мен мұхиттардағы және жер бетіндегі жан-жануарлардың сарқылуына тікелей әсер етуде. ХХІ ғасырда бұл құбылыс бұрынғыдан бетер үдей түсуде.
Бесіншіден, биология, биохимия, генетика және кванттық физика ғылымдарының қарыштап дамығаны соншама, бүгінгі таңда нанотехнологиялық әдістермен атом немесе молекула құрылымдарын өзгертіп, мүлде жаңа өнімдер мен құрылыс материалдарын алуға мүмкіндіктер ашылып отыр. Өз кезегінде бұл үдеріс өмірдің эволюциялық заңына да қол сұғып, тіпті, адам ағзасындағы органдарды ғана емес, өсімдіктер мен жануарлардың жаңа түрлерін сұрыптап шығаруға мүмкіндік беруде. Бұл тұрғыдан, Альберт Гор келтірген бір слайд кімді болса да бей-жай қалдырмайтыны анық.
Мәселен, генетик ғалымдар жүргізген бір эксперименттің барысында өрмекші мен ешкінің гендері будандастырылып, нәтижесінде көп аяқты «өрмекші-ешкі» алынған. Бұл бұрын түске де кірмейтін дүние емес пе еді?
Алтыншыдан, бүгінгі таңда адамзат өркениетінің өндіретін жиынтық энергия қуаты мен Жердің экологиялық жүйелерінің арасында мүлде қатерлі байланыс қалыптасып отыр. Оның ішінде, әсіресе, күллі адамзаттың тіршілігі тәуелді болып табылатын атмосфера мен климат арасындағы нәзік тепе-теңдікке үлкен қауіп төніп тұр. Мәселен, бүгінгі таңда әлем экономикасы өзіне қажет энергияның 85 пайызын мұнай мен газ және көмірден өндіретіндіктен, жану процесі кезінде аталған лас энергия көздері әрбір 24 сағат сайын атмосфераға 90 миллион тонна улы қалдық, оның ішінде көмірқышқыл газын тарататыны ғылыми тұрғыдан дәлелденген. Демек, атмосфераның төменгі қабаттары адамзаттың зиянды қалдықтарын сақтайтын қоймасына айналған десе де болады.
Бұл үдеріс осылайша жалғаса беретін болса, ғалымдардың болжауынша, үстіміздегі ғасырдың аяғына дейін жер бетіндегі жан-жануарлардың тең жартысына жуығы мүлде жойылып кетуі ықтимал.
Басында жалғыз сұраққа толыққанды жауап табудан басталған іргелі ізденістің ондаған жаңа сұрақтарға ұласып, олардың да жауабын іздеуге тура келгендігін Альберт Гор жасырмайды. Бірақ ол бүгінгі таңда әлгі сұрақтардың жауабын іздеуге тек ғалымдар ғана емес, әлемнің саяси билігінің тізгінін ұстап отырғандармен қатар, бизнес пен дін көшбасшыларының да қоса атсалысуы керек екендігін алға тартады. Олай болмаған жағдайда адамзат болашағының қыл үстінде тұрғанын ескертеді.
Он саққа жүгірген ойын қорытындылай келе, кітап соңында Альберт Гор: «Осы біз кімбіз?» деген сұрақ қояды да, оған: «Адам баласымыз. Саналы ғұмырдың иесіміз», деп келте жауап қайырады.
Сөйтеді де, адамзаттың сан ғасырлар бойы жүріп өткен тарихи жолын қысқаша шолып, оның алдымен ормандардан шығып, саванналарға, одан соң фермаларға, одан мегақалаларға қоныс аударғанын; басында тек екеу болып, келе-келе бастары көбейіп, сандарының алдымен мыңға, одан соң миллионға, бара-бара миллиардқа жеткендігін; о баста тас дәуірін бастан кешіріп, бірте-бірте соқаға жетіп, одан соң зауыттарға, енді, міне, роботтар мен наноботтарға да иек артып отырғанын; о баста тілдердің жалғыз буынды сөздерден басталып, келе-келе энциклопедияларға қол жеткізгенін; алдымен эфир арқылы радио хабарларын таратуды игеріп, енді интернетке негізделген жаһандық ақпарат құралдарын бағындырып отырғанын; о баста жалғыз отбасын құрып, келе-келе қауымдасып, одан ру-тайпаларға, одан ұлттарға, одан мемлекеттерге ұласып, өркениет құрғанын шолып өтеді.
Ғасырларға созылған адамзаттың өткен жолы осындай болса, ендігі болашағы қандай болмақ? Бұл сұраққа Альберт Гор берген жауаптың да мәні зор. Адамзаттың болашағы оның қандай жолды таңдауына тікелей байланысты болмақ.
Болашақ жолды адамзаттың өзі таңдай ма, жоқ әлде әлгі жол адамзатты таңдай ма, мәселе осыған келіп тіреледі.
Нақтырақ айтқанда, адам баласы жоғарыда аталған жаһандық өзгерістердің қозғаушы күштерінің ықпалында тұяқ серіппей кете бере ме, жоқ әлде қайрат-күшін қайта жиып, әлгі күштерді тізгіндеп, өткен күндерге мүлде ұқсамайтын жаңа болашақ орнатуға бет түзей ме деген ондаған сауалдарды кесе көлденең тартады.
Альберт Гор, сонымен қатар, төніп тұрған сын-қатерлерді болдырмауға бағытталған бірінші кезекте қолға алынуға тиісті шараларды да атап өтеді.
Ең алдымен Жердің жылынуын бәсеңдету үшін көмірқышқыл газын өлшеусіз тарататын өндіріс ошақтарына салықты көбейтуге мүмкіндік беретін заң қабылдаудың кезек күттірмейтін мәселе екеніне назар аударады. Егер мұндай заң бүкіләлемдік деңгейде іске асса, оның оң нәтиже беретіні күмән тудырмайтынын алға тартады.
Екіншіден, қоршаған ортаға өлшеусіз зиянын тигізетін қолданыста жүрген лас энергия көздерінен барынша тез арылып, мүлде жаңа технологияларға негізделген жасыл энергия көздеріне көшуді тездету керектігін еске салады.
Үшіншіден, демографиялық теңгерімсіздікті, яғни адам санының еселеп өсуін баяулату үшін, бірінші кезекте, адам санасын тәрбиелейтін білімге ерекше мән берілуі керектігін көлденең тартады. Білімсіз ортада көздеген мақсатқа жету мүмкін емес екендігін шегелеп ескертеді.
Төртіншіден, әлемдік қоғамдастықты адамзат құндылықтарын құлдыратып алмай, оларды ту етіп ұстауға шақырады.
Айтпақ ойын қорыта келе, Альберт Гор: «Адамзат өркениеті бүгін жол айырығында тұр. Екіге айырылған жолдың екеуінің де қайда апаратыны белгісіз. Бірақ олардың бірінің күллі адамзат тіршілігі тәуелді болып отырған климат тепе-теңдігінің бұзылуына, табиғи ресурстардың сарқылуына, теңдесі жоқ адамзат құндылықтарының кері кетуіне немесе, мүмкін, өз өркениетіміздің мүлде күйреп түсуіне апаратыны күмән тудырмайды. Ал екінші жол болашаққа бастайды» деген сөздермен аяқтайды.
Al Gore: The Case for Optimism on Climate Change (TED 2016)
- Информация о материале
- Зеке ТАРПАН
- 4127
Армен Джигарханян и Нурсултан Назарбаев беседуют о человеческих качествах и традициях казахов, опираясь на дорожную книгу знаменитого ученого-географа Петра Семенова-Тянь-Шанского – друга Шохана Валиханова. В видеоролике использованы уникальные кадры кинохроники о жизни казахов и их быте на рубеже XIX и XX веков.
Данный видеоматериал, подготовленный порталом zebra.today является фрагментом фильма «НАЗАРБАЕВ.ОТКРОВЕНИЯ.», созданного Али Хамраевым & PIRAMEDIA в 2013 году.