- Информация о материале
- Батырболат АЙТБОЛАТҰЛЫ
- 1999
Қазақтың белгілі ақыны Шаһизада Әбдікәрімовтің ақындық болмысы мен адами келбеті, парасатты поэзиясы мен шығармашылық шеберлігі туралы ой-толғам.
Уа, бауырым, сынығымыз асылдың,
Ойымыз да, бойымыз да жетілді.
Біздің жылдар – жаңа туған ғасырдың
Жұтылмайтын жаңғырығы секілді.
Шаһизада Әбдікәрімов
Тоқсаныншы жылдардың басы болатын. Студент шақтағы өлеңқұмар бір топ дос – біздер үшін ең мықты ақын Есенғали ағамыз еді сол кездің өзінде. Жігіттердің бірінен, ұмытпасам, Әділ Ботпанов болса керек, «Қызылордада Шаһизада Әбдікәрімов деген сұмдық ақын бар, қазір көрінбей жүргені болмаса, нағыз ұлттық үлгіде өлең жазудың көкесін Есенғалилардан да бұрын сол көрсеткен» дегенді естідім бір күні. Құлағым елең ете қалсын. Әлгі шайырдың:
Майқара жусан көкжұлынданып,
Зауза айы келіп тыныс шақырды.
Қозы көш жерден көз нұрымды алып,
Аққаба айдын күміс сапырды,
– деген немесе:
Ақ жамбы гүлге оранып дөңдер,
Ақшамның самы селдірегенде,
Кемері қорыс қарамық көлдер,
Қарашығымдай мөлдірегенде,
– тәріздес шырайлы да шұрайлы шумақтарына тұңғыш «Пах!» деп тұшынған шағым со кез шығар, шамасы.
Ол бүгінде шын өзімсіне алатын өзегі туыстас, көңілі жақын ағамның бірі Шаһизада Әбдікәрімовтің атын алғаш естуім болатын.
Ал өлеңімен одан бұрынырақ, авторын білмей тұрып танысыппын. Курстасымыз Біржан Үсенов гитарамен нәшіне келтіре айтатын Табыл Досымовтың «Күнікей қыз ба ең күн астындағы» деп басталатын әнінің мәтінін жазған сол «Сырдың сары шайыры» болып шықты.
Көбіне көктемедегі бурадай буырқанып жүретін басы асау, «бұзық» ақын туралы аңызға бергісіз әңгіменің талайы содан соң құлағыма арагідік жетіп жүрді. Көзәйнегінің ар жағынан сығырая қараған сары жігіттің суретін де кешікпей көз көрді. Бірақ өзін жолықтырудың сәті түспей-ақ қойды. Есесіне өлеңі арқылы онымен етене жақындасып кеткендей сезіндім. Қойлы ауылдың қайырқом шақтарын сағынтқан қаланың қатыгездеу тірлігінен қажыған жанымды қайта түлетіп сала берген Шаһизада ағамның төмендегідей шумақтарын таңдайымда біраз уақыт тамсап жүргенім есімде.
Көктеуге құлар күнді аңсап,
Тәңірдің құтын хош көріп,
Қамданған шақта сырдаң шал,
Кереге көктеп, таспа өріп,
Көзімде маздап ой оты,
Қараймын қырға күн салып,
Әлімбұлақтың әйеті
Бойыма қосып тың шабыт.
Кілтеңге қағып қазықты,
Қонса ғой, шіркін, мың сан үй!
Тербетіп жүлге, жазықты
Тоқшылық атты тұмса күй.
Үйекке үйір құлатып,
Үйездеп тынған кез қандай!
Рахман мезгіл рәтін
Сімірер сонда көз қанбай.
Көкпегін кешіп қырымның,
Құйғытсам қырмен жон бойлап,
Қоңырау даусы құлынның
Қымызбен қоса қанда ойнап.
Аршылар еді кірбің бір,
Көңіліме көктем құсы кеп,
Тізгінін сүзген жыр-дүлділ
Жас көкіректе кісінеп...
Тәттімбеттің «Саржайлауын» тыңдағандай жаныңа жайлы әуез есіп, ұйқасы қиналыссыз құйылып, татымды тілі татаусыз төгілген «Көктеу» атты осы өлеңді өз басым нағыз «қазақи идиллияның» үздік бір үлгісі деп бағалаймын. Сол қатарға ақынның «Тақыркөлде», Ымыртта» деген туындыларын да ойланбай-ақ қосар едім.
Жалпы, құлағы түрік жұрттың бәрі біледі, Шаһизада Әбдікәрімов – өлеңі де, өзі де тентек ақын ретінде танылған тұлға.
Тентек болғанда – есті, текті тентек. Мәселен, «Менің шекарам» деген үш ауыз өлеңіндегі мінезі мынау:
Мойның созсаң иығымнан ілгері,
Көрер едің үрдісімді іргелі.
Мүрдесінен аттатқызып қоятын
Момақан деп айтты саған кім мені?!
Ал бүкіл ұлтқа тұлға болған Әбіш Кекілбайұлына арнаған, үш бөліктен тұратын (циклды) «Алтын қазық» атты базыналы топтамасын ақын былай деп аяқтайды:
Маңғаз біткен «мерсіне» жүр кеуіп!
Менің дағы керек шығар «сілтеуім»?!
...Жаяу тартып кеттім сыраханаға,
Тұлпарымның бүйірінен бір теуіп!...
Міне, бұл да – мінез!
Шыны сол, Шаһизада шайырдың арнау өлеңдері де баршылық. Бірақ көбінесе саңлақтардың өзі сыр алдырып қоятын арнау жырда да Әбдікәрімовтің арзандап-аласармайтынын айта кету керек. Бұл ретте оның үнемі тосын ой айтып, экспромт үрдісіне қол артуға тырысатынын байқадым. Мәселен, Оразбек Мақсұтұлының рухына арнаған «Ыстық өмір» деген өлеңін:
Қытайдың кеденінде көп қамалмай,
Сүйегің жетті әйтеуір жатта қалмай.
Үзіліп Үрімшіде кеткенің не,
Үйіңнен өлетін жер таппағандай?
– деп бастауы оқыған адамды бей-жай қалдырмайды. Қимас жанның қазасын естігенде мұң-наласын марқұмға өзімсіне ұрсып отырып жеткізе алатын Шаһизадаға тән мінез мұнда да менмұндалап-ақ тұр. Солай етуге әбден хақысы бар сияқты көрінеді және Шәкеңнің...
«Жер бетіне бір сызат түссе, ол ең алдымен ақын жүрегі арқылы өтеді» деген Гетенің әйгілі сөзі біздің кейіпкерімізге де тікелей қатысты. Шаһизада ирониялық иірімге, сарказмдық сарынға бай, жусандай ащы «Жетімхана», «Біздің інілер», «Үш жүз», «Байқоңыр» сияқты бірқатар запыранды өлеңдерінде ел мұңы, ұрпақ қамы, жер қайғысы жатса-тұрса арқасына арқардың асығындай бататынын ақындық ашынысы арқылы сездіріп алады.
Моншаңа, досым, бармаймын!
Текке сарсылма!
Мешеулеу жаннан меселің қайтса, арсынба.
Онсыз да қанмен жуылған мынау денемде,
Жұртымның күлі... ұлтымның кірі қалсын да! –
деп апшиды ол «Алаңдағы әңгіме.1986 жыл» атты өлеңінде.
Жанымды бір мұң тербейді,
Мұңымды кім бар ұғатын?
...Өлең де жазғым келмейді
Өлгеннен кейін шығатын...
– деп торығады «Аяқталмаған жырында». Келер сәтте жаңағы жабырқаулы ақын кенет бұлт астынан шыққан күндей жадырап:
Ақ сарайлар, шамдалдардың шаш нұрын,
Жол беріңдер, хаттамалар тас мығым!
Әлі талай алдарыңнан шығады
Елдестірген менің ұлы дәстүрім!
– деп өркештеніп, арқаланып шыға келеді. Енді бірде («Қиялдағы патшалықты іздеу» атты жырында):
Жоқшы ғой олар, жолынан тоспа,
Жөнелсін!
Бір күні тағы... шау тартып...
шаршап-шалдығып,
Менің үйіме қайтып келеді,
Көрерсің!
– деп масаттанып, мерейі тасып, асқақтап тұрады. Осының бәрі – шыншыл шайырдың боямасыз болмысы, Қабдоловша қайырсақ, бүтін бітімі немесе өмірдегінің барлығына өзін жауаптыдай сезінетін мазасыз ақын жүрегінің кардиограмма-көрінісі!
Сірә, әркімнің өз Әбдікәрімові болуы заңды шығар. Маған, мысалы, Шаһизада шайырдың әлгіндей мінезді, тарпаң туындыларынан гөрі жібектей есілген майдақоңыр лепті лирикалары, шылғи шедевр шумақтардан тұратын поэтикалық пейзаждары көбірек ұнайтын.
Сырашыл жігіттер сол кездегі стильмен өршеленіп, екіленіп, кіжініп тұрып оқитын оның жігерлі жырлары жұртпен бірге еліктіргенімен, мені ақынның сыршылдығы, суреткерлігі сүйсінтетін. Дарынға дауа бар ма, дүбірлі дүниелеріне делебең қозбауы тағы мүмкін емес, сөйте тұра өршіл өлеңдері арқылы құлағына қол апартпайтын шу асаудай шәлкем-шалыс біреу боп көзіме елестейтін сотанақтау ақыннан сыбызғыдай сызылған нәзік жырлар қалай шығатынына таңырқаған кезім аз емес.
Кейіннен өзімен аз-кем аралас-құралас бола жүріп, өлеңдеріндегі атойлаған жауынгерлік рух пен спартандық серпінге қоса, Шаһизада ағаның ішкі дүниесі шуақты, жайсаң жан екеніне көзім жете түсті. Жырсыздығынан емес, құнтсыздығы мен қырсыздығынан қырықтан асқанда дос-жолдастарының жабылып жұмыстануымен әзер жарық көрген «Байқоңыр» деген тұңғыш кітабындағы «Болмыс», «Жылдарым», «Ақындар», «Толық емес өмірбаян» сияқты өлеңдерінен жүріп өткен өмір жолының сілемдері анық аңдалатын аңғал ақын, ақкөйлек ағаның шынайы табиғаты осындай.
***
Шаһизада Әбдікәрімов – поэзиясының мәдениеті биік, поэтикалық тілінің пластикасы керемет келісті де көркем келетін сұңғыла шайыр.
Табиғилығы соншалық, оның жырларының аса бейнелілігін бажайлап қараған жан бірқыдырудан соң барып байқайды. Кейбір өлеңшілердей аллитерация-ассонасты мақсатты түрде мұрнынан тізу, әдейі ұрынып өлеңнің әрін қашыру, ұйқасты қинап қиыстырып, жасандылыққа жол беру оған жат. Дыбыс үндестігі дегенге мүмкіндігінше ғана ден қоятын ол бұл ретте соншалықты сезімтал, талғампаз, дегдар. Сөйте тұра әр жырының әндей әуезділігін аңдамау тағы мүмкін емес. Төмендегі өзіміз мысал еткен өлеңге ұнасымды үндестік үстеп тұрған тармақтардың басқы әріптерін әдейі қарайтып, ерекшелеп көрсетіп отырмыз:
Тобынан таңдап мың қыздың,
Тоспайын сені мен неге?
Ұялшақ қызы Ырғыздың,
Ұялап қалдың кеудеме.
Оялы жырдың өзі ме,
Осы ма дедім шын бақыт.
Тұмасы терең көзіңе,
Тұншықсам ба екен шым батып?!
......
Күнікей беттен нұр көзеп,
Күніге шамша жандың-ау,
Жымия қарап бір мезет,
Жынымды қағып алдың-ау?
(«Ырғыз қызына» атты өлеңінен).
Шаһизада шығармашылығындағы осындай сөз саздылығына қоса образ-бояулар палитрасы мен тілінің байлығы – бөлек әңгіменің жүгі.
Мысалы, «көксіл нөсер», «жекен жұрт», «желкем күз», «құмбыл сыр», «жасыл ғұмыр», «гүлнәр бақтар», «қани қыр», «алпар аймақ», «құтпан шал», «сәруар сәт», «қамажай көктем», «күдер белдер», «әсел қыз», «ақмизам күз», «кенен өзен», «сабат самал», «сарыөзек сай» секілді әдебиет теориясында жеке авторлық қолданыс ретінде айшықталатын ерекше эпитеттерді, таптаурын емес тіркестерді тосырқамай қабылдайсың (сондайды Сағат Әбдуғалиевтің жырларынан жиі жолықтырып ем бұрында). Тіпті түсіндірме сөздіктен табу қиын «қамысақ», «бермішек», «жепік», «зытқыр», «нығыт», «зорман» сияқты басқадан көп кездестірмейтін біраз сирек сөздерді де сары шайырдың лексиконынан кезіктірдім.
«Мен ұйқастың көрсетер ем көкесін, ол ешкімге таңсық емес, дегенмен» деп Есенғали айтпақшы, шабыт буған Шаһизаданың ұйқасқа өте еркіндігінің ерен үлгісін «Абай ескерткішіне» атты өлеңінен көруге болады:
Саумысың, қазағыма құтпан шалым,
Тау мүсін Алматының жұтқан шаңын!
Даласын Жидебайдың көрсетпей ме,
Қарасын Қарауылдың тұтқан сағым?
Төменде Сарыарқаның сазы қалды,
Төбеңде – Жетісудың жазы мәңгі.
Байлаусыз Байқоңырдан келдім саған,
Алғаусыз айтқым келіп базынамды.
Ғаламның Жынын күтіп Семейіңде,
«Боранның» уын жұтып өлейін бе?
Қыңсылап жұрттан қайтқан күшіктей боп,
Бір сұрақ ұлиды кеп көмейімде.
Жел үріп іргесінен Босағамның,
Жегіліп, бейдауа күй кешем әр күн.
«Үйрен» деп құлағыма құйып едің,
«Үйрет» деп түсінгені несі олардың?
Үйрендім, ал үйрендім орысыңнан...
(Қанына тартпағанның қары сынған)
Батпандап борыш артып мойыныма,
«Аттандап» айдап шықпақ қонысымнан.
Шаһизада шайыр бұған бір жағынан тек тәжірибе-эксперимент ретінде барған ба деп ойлайсың. Өйткені, басқа өлеңдерінде 4-5 шумақ бойы басқы ұйқас пен артқы ұйқасты дәл мұншалық ұзақ жарыстырғанын байқамадық. Бірақ төмендегідей еркін есілген ұйқас пен еріксіз еліктіретін көркемдік, музыкалылық оның екі өлеңінің бірінде молынан ұшырасады деп айтсақ, әсірелегендік болмас.
Қашайын дулы дүрмектен,
Басайын ессіз өртімді,
Бусанып жеткен бір көктем,
Бұйдалап алсын еркімді.
....
Жетермін бір күн мұратқа,
Сенімін елдің өтермін...
Шын дүбір жетсе құлаққа,
Шылбырымды үзіп кетермін
(«Шабыт»).
«Гладиатор Спартак» атты өлеңінде Шаһизаданың «Мен де – бір гладиатор, Поэзияның парасатын қорғайтын жанұшырып» деп келетін жолдар бар. Бұл жыр жауапкершілігін сезінетін, талғам төмендігі мен таным тарлығына төзе алмайтын ақынның адал сөзі екеніне шүбәсіз сенесің. Әдеби-көркем, тарихи-танымдық кітаптарды көп тұстастары тәрізді құныға оқыған, ел мен жер көруге әуес, арғы-бергіден хабардар, әр нәрседен құлағдар өткен ғасырдың елуінші-алпысыншы жылдарда туған буынның көкірек көзі ашық бір өкілі ретінде Шаһизада ағаммен әңгімелесу көңіл көкжиегін кеңейтіп тастайтыны бар.
Сол дүниетаным өлеңнамасының өн бойында өзек тартып жатуы тағы заңдылық, әрине. Соғыстан соң туған, әдебиетке алпысыншы-жетпісінші жылдары келген толқынның шығармашылығы арқылы ұлттық өлеңге біртіндеп еніп, бүгінде «интеллектуалды поэзия» деген атаумен қалыптасқан ұғым бар екені мәлім.
«Қиялдағы патшалықты іздеу», «Литораль», «Пиндар ақын», т.б. сияқты тақырыптарының өзі сол санатқа жататынын сездіретін, ежелгі тарих пен дәстүрден сыр тартып, дерек-дәйегі оқырманынан едәуір дайындықты талап ететін жырлары Шаһизада ақынның білген-түйгенінің аз еместігін аңдатады. Бірақ жөнсіз білімпаздану, естіген-көргенінің бәрін өлеңге қосып, артық жүк ету оның әдетінде жоқ. Интеллект – шайырдың шығармашылығы үшін айсбергтің су астындағы бөлігі секілді қосымша пласт, қосалқы шикізат қана.
«Бір ұқсастық бар білем екеумізде, Италияны шулатқан гладиатор» деп өзі жазғандай, Алматы мен Ақмешіт арасында аты аңыз болып тараған Сыр бойының Спартагының, жыр ауылының жампозының жан сарайында поэзия парасатын паш ететін тағы қандай қазыналар шөгіп жатқанын біз, бәлкім, өз өлеңдерінен артық таныта алмаспыз. Алақандай мақала аясында оны түгел қамтып, толық ашып көрсету мүмкін де емес және біз оны мақсат еткен жоқпыз. Сондықтан, ең дұрысы, ақын өлеңдерін әркімнің өзі оқып шыққаны.
Кезінде өрімдей жас ақын Шаһизада Әбдікәрімовтің бірде-бір жыр жинағы шықпай тұрып-ақ аса беделді әдеби басылым – «Жалын» журналының редакциялық алқа мүшесі болғанының өзі (әлі күнге дейін сол тізімнен түскен емес) талай сырды аңдатса керек-ау...
***
Жырлары арқылы жаныма жақын болып кеткен Шаһизада ағамның өзімен бертінде жиірек сөйлесіп, арагідік телефон арқылы тілдесіп тұратын болдық. Былтыр Қызылордаға іссапармен барғанымда меймандос ағаммен мейрамханада емен-жарқын отырып әңгімелесудің сәті түсті. Өз бағасын білетін өргек ақынның мүшел жастан да кіші маған бекзат басымен бәйек болған жан жомарттығы мен шарапат шуағына шомылып, мерейленіп едім. Ағалы-інілі екі сары Ақмешіт ақшамының аясында емен-жарқын ақтарыла әңгімелесіп, арқа-жарқа болдық. Арасында жоғалтқанын тапқан адамдай, «Бір кездегі өзімді көргендей болып отырмын» дей береді ағам қайта-қайта елжіреп. Қазақтың қонақжай салтымен сол жолы Сыр өңірінің сый-сияпатын көрсетіп, мәнді әңгімемен мейірімді қандырғанын ұмытпаспын-ау...
Әңгіме үстінде ол менің жыр жинағымды шығарып беруге ықыласты екенін айтты. Осы ретте менің тағы бір таңғалатын нәрсем бар: өзім ерекше жақсы көретін екі ақын – Шаһизада мен Есенғали бизнесменге бергісіз іскерлігімен де ел-жұртты тегіс мойындатты.
Сондықтан кітабымды шығару Шаһи-ағама сөз емес, әрине (Айтпақшы, биттің қабығындай тұңғыш кітапшамды бұдан тура жиырма жыл бұрын «Жазушыдан» Есенғали ағам шығарған). Бірақ көріне беруге құлықсыз Шаһизада ағамның өзі сияқты біз пақыр бір жинақтың басын құрауға әлі құнтсыздық танытып, «қолымыз тимей» жүрген жайы бар. Жұмекен ақын айтқандай, «Аға – жақсы, інісі – нашар болса өстеді» енді...
Негізі, алғыс дегеніміз ниетке айтылуға тиіс лепес қой, игі ниеті үшін жаны жайсаң ағаға алғаусыз ризамын!
Жақында арсалаңдаған ақкөңіл Шәкең алпысқа толған күні арнайы телефондап: «Алпысқа келдіңіздер, Бәрін де көрдіңіздер, Алпысқа келсек екен енді біздер» – деп, Мұқағалидың өлеңімен тіл қаттым бірден. «Өй, жынды...» деді тұтқаның ар жағынан күле сөйлеп. Жәреукеленуді білмейтін жақсы ағаның риясыз көңілі осындай жасандылықсыз шынайы сөзі мен табиғи мінезінен-ақ білініп тұрады. Біз көп сөз айтпай-ақ бір-бірімізді түсіне қоямыз әдетте. Етене бауырластық деген де осы шығар-ау...
- Информация о материале
- Nurlan SAQAN
- 4841
Сегодня независимый Казахстан находится под мощным идеологическим прессингом со стороны различных экстремистских религиозных организаций, которые пытаются разрушить духовные опоры казахстанского общества. Зачастую радикальные религиозные течения имеют конкретные «порты прописки» в виде тех или иных стран, которые преследуют свои далеко-идущие геополитические цели. Для сохранения духовного суверенитета и политической независимости нашей страны мы должны придерживаться традиционного для нашего общества ханафитского мазхаба.
Стиль жизни и одежда
Наиболее ярким проявлением глобальной борьбы за души наших сограждан стала развернувшаяся в нашем обществе дискуссия вокруг внешних атрибутов веры, в частности формы и стиля одежды. Известно, что радикальные салафиты, в своем фанатичном стремлении к первозданным истокам ислама, не только буквалистски воспринимают Коран и Сунну, но и пытаются полностью следовать средневековому образу жизни характерному для эпохи первых мусульман.
Они старательно копируют стиль одежды и прически того времени, так в частности они бреют головы, носят длинные не расчесанные бороды, узкие и короткие штаны. Таким образом, они пытаются внешней формой компенсировать недостаток внутреннего содержания, что впрочем, для любого здравомыслящего человека выглядит глупо и нелепо.
Согласитесь, что люди решившие носить очки для придания себе интеллигентного вида, не становятся от этого более умными и образованными.
Поверхностные атрибуты веры не способны компенсировать отсутствие духовной глубины в человеке, наоборот искусственное акцентирование внешних проявлений религиозной традиции, практически безошибочно указывает на ущербность его религиозного сознания и отсутствия истинного понимания религиозных ценностей.
Впрочем, в этом радикальные салафиты мало чем отличаются от последователей других нетрадиционных религиозных движений, таких, например, как кришнаиты, которые также смотрятся крайне забавно в своих индуистских одеяниях и прическах на улицах казахстанских городов. Еще более странно последователи этих радикальных течений в своих религиозных одеяниях, выглядят во время суровой и долгой зимы характерной для северной Евразии.
Национальная одежда каждого народа соответствует тому природному климату и географической местности, где он проживает. Догматический подход и строгое соблюдение канонов одежды жаркой Аравии в условиях казахстанской зимы может привести неофитов к весьма печальным последствиям.
В целом, погоня за особым уникальным стилем свойственна в основном подростковым и молодежным движениям, которые таким образом пытаются утвердить свою зыбкую идентичность.
Неокрепшие молодые души пытаются найти опору в определенной социальной группе, обозначая свою принадлежность к ней особыми знаками: «ирокезами», вызывающим макияжем, татуировками, кожаными куртками и так далее.
Короткие штанишки и бороды – это идеологическая манифестация радикального салафизма – символический вызов традиционному умеренному исламу, который мы должны правильно оценить и найти адекватные меры противодействия религиозной радикализации молодежи.
Единственным эффективным инструментом в этой идеологической борьбы является опора на знания и традиции наших предков. Необходима проповедь здорового консерватизма и призыв к молодежи следовать путем собственных предков, никогда не превращавших одежду в религиозный символ и повод для раскола духовного единства нации.
Хиджаб и девушки
В последнее время своеобразным символом мусульманской формы одежды стал хиджаб. Дискуссии вокруг его ношения в публичных местах звучат практически во всех странах мира, не стал исключением и Казахстан.
При этом многими учеными отмечается, что хиджаб до ислама существовал в Иране и Византии, в то время как среди арабов-язычников хиджаба не было.
Таким образом, традиция ношения хиджаба была заимствована арабами у других народов.
Так, Джавахарлал Неру был убежден, что хиджаб заимствован исламом у византийцев и иранцев. В своей книге «Взгляд на всемирную историю» он пишет следующее: «Произошло еще одно крупное и достойное сожаления изменение, касающееся положения женщин. Среди женщин-арабок не существовала традиция ношения покрывала. Они жили не отдельно от мужчин, не скрываясь от них, наоборот, появлялись вместе с мужчинами в общественных местах, совместно совершали молитву, слушали проповеди и даже сами занимались чтением проповедей. Но арабы в ходе своих победоносных войн постепенно стали заимствовать традиции покоренных ими сверхдержав – Византийской и Иранской империй. Арабы нанесли поражение Византийской империи и полностью уничтожили Иранскую империю, но, тем не менее, сами оказались в плену непохвальных традиций этих империй. Согласно преданиям такие обычаи, как отделение женщин от мужчин и их затворничество, распространились среди арабов именно под влиянием Византии и Ирана. Постепенно формировалась система гаремов, и женщины, и мужчины отделились друг от друга».
Известный исследователь Вильям Дюрант своей книге «История цивилизации» отмечает: «В Древнем Иране были установлены очень строгие правила ношения хиджаба, и даже отцы и братья для замужних женщин считались чужими. После периода правления Дария женщина, особенно среди имущих классов, стала пользоваться все меньшими привилегиями. Женщины из бедных слоев населения, вынужденные для работы находиться в среде общества, сохранили свою свободу. Что касается других женщин, то предписанный им в период менструации срок нахождения в изоляции от общества постепенно продлевался и охватил весь период их социальной жизни. Данное обстоятельство считается своего рода источником ношения покрывала и затворничества женщин среди мусульман. Женщины из высших социальных слоев осмеливались выйти из дома, только сидя в паланкине, покрытом материями; им ни в коем случае не позволялось свободно общаться с мужчинами. Замужние женщины не имели права видеть ни одного другого мужчину, включая даже своих отцов и братьев. На древнеиранских рисунках, сохранившихся до наших дней, невозможно встретить ни одного фрагмента с изображением женщин и ни одного женского имени».
Здесь стоит отметить, что царь Дарий I активно воевал с нашими далекими предками – кочевыми племенами саков, а его тесть Кир II – основатель персидской державы Ахеменидов погиб в битве с воинами царицы массагетов Томирис. Согласно греческому историку Герадоту, она бросила голову Кира в мешок наполненный кровью, сказав: «Ты погубил моего сына, захватив его хитростью. Ты жаждал крови, так пей её теперь досыта!» Такая вот историческая ремарка, которая очень символична в контексте этой статьи.
Таким образом, обычай покрывать голову женщинам, не был изобретен исламом.
Поэтому попытки позиционировать хиджаб в качестве своеобразного символа веры мусульманской традиции является не совсем исторически корректными и идеологически обоснованными.
Необходимо отметить, что образ жизни наших предков-кочевников в корне отличался от того что культивировался в оседлых государствах Востока. Познавательные наблюдения о жизни степняков и роли женщин в кочевом обществе оставил монах-францисканец Плано Карпини, который был послан в 1246 году папой Иннокентием IV к тюрко-монголам как посол и миссионер. Плано Карпини посетил как Золотую Орду, так и ставку великого хана.
Вот что он пишет: «Девушки и женщины ездят верхом и ловко скачут на конях, как мужчины. Мы также видели, как они носили колчаны и луки. И как мужчины, так и женщины могут ездить верхом долго и упорно. Стремена у них очень короткие; лошадей они очень берегут, мало того, - они усиленно охраняют все имущество. Жены их все делают: полушубки, платья, башмаки, сапоги и все изделия из кожи, также они правят повозками и чинят их, вьючат верблюдов и во всех своих делах очень проворны и скоры. Все женщины носят штаны, а некоторые и стреляют, как мужчины. Одеяние же как у мужчин, так и у женщин сшито одинаковым образом. Замужние же женщины носят один кафтан, очень широкий и разрезанный спереди до земли. На голове же они носят нечто круглое, сделанное из прутьев или из коры, длиной в один локоть и заканчивающееся наверху четырехугольником. Без этого убора они никогда не появляются на глаза людям, и по нему узнают их другие женщины. Девушек же и молодых женщин с большим трудом можно отличить от мужчин, так как они одеваются во всем так, как мужчины».
Восторженные отзывы о роли женщины в Золотой Орде оставил и известный средневековый арабский путешественник Ибн-Баттута: «В этом крае я увидел чудеса по части великого почета, в каком у них женщина. Они пользуются большим уважением, чем мужчины».
Все эти исторические свидетельства говорят о том, что казахским девушкам не стоит слепо следовать традициям других народов – одевая хиджаб, являющимся на самом деле условным и в чем-то мнимым символом ислама. Как сказано в самом священном Коране: «лучшее одеяние для верующего – это одеяние праведности».
Истинная вера не связанна с внешними атрибутами религии – одеждой, прической и другими поверхностными вещами.
Истинно верующий человек стремиться уделять все свое время и усердие внутреннему самосовершенствованию и духовному росту, не фокусируя свое сознание на формальных и малозначительных вопросах.
- Информация о материале
- Ануар КАЛИЕВ
- 1791
В настоящее время для многих предпринимателей становится очевидным формирование в нашей стране принципиально иной бизнес-среды, которая требует новых инновационных подходов в менеджменте и маркетинге. Ключевым фактором трансформации становится цифровые технологии и социальные сети.
Бизнес-стратегии по цифровой ориентации компаний позволяют преодолеть тиранию физического пространства, предоставляя очень широкий ассортимент продуктов практически неограниченному кругу потребителей. Это критически важно особенно в условиях Казахстана, обладающего огромной территорией с неразвитой дорожно-транспортной инфраструктурой.
В настоящее время традиционный магазин продает только самые популярные товары, поскольку его торговая площадь имеет ограниченное пространство, а доступ к покупателям в силу географической локализации лимитирован количеством жителей в конкретном районе. Пробиться на полки традиционных супермаркетов новым продуктам с небольшим рекламным бюджетом представляется делом практически невозможным.
В результате, малый бизнес и начинающие предприниматели, не имеющие серьезных ресурсов для массового производства и грамотного маркетинга, остаются вне мощной индустрии крупных торговых сетей.
Например, для того чтобы окупить накладные расходы на один музыкальный диск и получить существенный доход, крупнейшая розничная сеть США Wal-Mart должна продать, как минимум, 100 тысяч его копий, а до этого тиража дорастают менее 1% всех аудиозаписей. Соответственно все малоизвестные или узкоспециализированные авторы и исполнители остаются «за бортом» традиционной торговли.
Стремительное расширение влияния электронной коммерции позволило кардинальным образом изменить структуру мировой торговли, которая все больше перемещается в цифровой формат. Современный интернет-магазин может позволить себе широчайший ассортимент продуктов, поскольку для этого не требуется физических торговых площадей, а его потенциальными клиентами теоретически являются все пользователи интернета, поскольку обладают цифровой мобильностью и не привязаны к конкретной территории. Сегодня наблюдается движение рынка от концентрации на продвижении и увеличении продаж нескольких ведущих продуктов к небольшим продажам большого количества нишевого контента, каждый из которых продается относительно редко.
Данный маркетинговый подход получил название «long tail» – «длинный хвост», по аналогии с «кривой» классического графика продаж, когда линия вначале идет мощно вверх, отражая высокий уровень реализации небольшого количества «хитов», а затем резко снижается и тянется вдоль горизонтальной оси в виде «длинного хвоста», демонстрируя ограниченный объем продаж большого количество нишевых товаров. Следуя маркетинговому принципу «long tail» знаменитый интернет-магазин Amazon.com получает более половины прибыли с того, что находится за пределами 130 тысяч «наиболее популярных наименований».
Компания Google также прочно оседлала «длинный хвост» получая гигантские доходы со своей контекстной рекламы, ориентированной на огромное количество мелких рекламодателей.
Глобальный цифровой тренд может быть задействован и казахстанскими предприятиями, значительно уступающим по своей ресурсной базе компаниям из России или Китая, для обеспечения эффективных продаж и продвижения своих продуктов на рынках внутри страны и за рубежом. В этой связи, маркетинговая концепция «длинного хвоста» очень актуальна для Казахстана, занимающего девятое место в мире по территории и испытывающего непосредственное влияние фактора «тирании пространства».
В этом направлении уже работает компания «Казпочта», которая недавно запустила интернет-магазин postmarket.kz. Данная площадка электронной торговли, в случае построения эффективной логистической инфраструктуры, сможет обеспечить казахстанским потребителям доступ не только к товарам мировых производителей, но и к отечественной продукции малых предприятий в различных регионах нашей страны.
Помимо цифрового аспекта вторым важным фактором глобальной технологической модернизации является организационная революция, также связанная с ростом электронной и социальной мобильности населения.
В настоящее время, происходит стремительная потеря влияния жесткими и чрезмерно централизованными организационными структурами.
На смену вертикально выстроенным структурам приходят компании, практикующие горизонтальные – сетевые способы управления. Сегодня самый дорогой ретейлер в мире Alibaba не имеет собственных товаров, крупнейшая таксомоторная компания Uber не имеет собственного автопарка, медиагигант Facebook не производит собственного контента, а Airbnb, крупнейший в мире гостиничный сервис, не владеет недвижимостью.
Эксперты знаменитого Brookings Institution отмечают, что современный бизнес движется к модели «компания без сотрудников», или «компания-призрак». Если в 1962 году штат корпорации General Motors, входившей в ТОП-5 американских компаний по рыночной капитализации, превышал полмиллиона человек, то сегодня в четырех крупнейших по капитализации американских компаний (Apple, Google, Exxon, Microsoft) в совокупности работает лишь 300 тысяч человек. При этом в таких общепризнанных лидерах мировой интернет-индустрии, как Facebook и Twitter работают всего 15 и 5 тысяч человек соответственно.
Значительно увеличилась динамика международных рынков, повлиявшая на сокращение жизненного цикла компаний. Так, в настоящее время средний срок существования компании-участницы фондового индекса «Standard & Poor's 500» сократился в более чем три раза с 60 до 18 лет.
Кроме этого, стремительно растет зависимость компаний от потребителей, они уже не стремятся агрессивно навязывать свои продукты, а используют возможности интернета для более точного и детального определения структуры потребностей своих клиентов.
В условиях постиндустриальной экономики на первое место выходит умение продать, а не способность производить.
Генерируемый в социальных сетях контент все активнее используется бизнесом для изучения особенностей поведения и ценностных установок своих потребителей и построения с ними эффективных взаимоотношений для укрепления доверия и повышения лояльности к своей продукции.
Трансформация подходов в управлении применима и к государственным структурам, например, в рамках концепции «умный город» с помощью соцсетей осуществляется регулирование уличного трафика, борьба с преступностью, оптимизация энергетических нагрузок, а также другие позитивные меры.
По убеждению одного из отцов основателей современного менеджмента Питера Друкера в глобальном информационном обществе будут доминировать гибкие и мобильные организации, функционирующие в формате сети. По своей структуре и идеологии они будут похожи на симфонический оркестр, в котором каждый из музыкантов-исполнителей является уникальным профессионалом, обладающим специфическими знаниями и опытом, а в качестве проницательного руководителя выступает дирижер-менеджер, прекрасно владевший всеми нюансами информационного управления.
Организации, построенные по сетевому принципу, имеют горизонтальную структуру и осуществляют свою деятельность в рамках проектного подхода, когда в зависимости от целей и функционала меняется руководитель проекта.
Все эти инновационные веяния в мировом менеджменте открывают для казахстанских компаний новые возможности для роста и укрепления своих позиций на региональном и глобальном рынке.
В современном мире не обязательно иметь огромные финансовые и человеческие ресурсы для создания компании – мирового лидера в своей отрасли, способной генерировать многомиллиардные потоки прибыли.
Снижение среднего возраста компаний говорит о том, что в международном бизнесе все меньше застывших «авторитетов» и любая новая, в том числе и казахстанская, компания имеет шанс стать глобальным лидером в рекордно короткие сроки.
Усиление роли социальных сетей и сетевых принципов управления сигнализирует о возрастающей важности глубоких институциональных реформ в обществе, ориентированных на появление организационных структур нового типа, основанных на знании и информации.